معمولا 60 درصد نوزادان سالم پس از تولد دچار زردي مي‌شوند و در مواردي که نوزاد نارس باشد اين مورد به 80 درصد مي‌رسد. البته اينها مواردي است که زردي ظاهر مي‌شود، ولي در مواردي هم، از آنجا که زردي کم است، نمي‌توان آن را تشخيص داد و فقط با آزمايش مي‌توان فهميد که بيلي‌روبين نوزاد در حد عادي است که اين مورد رايج و عادي است.

علل عمده بروز زردي چيست؟

بروز زردي علل مختلفي دارد. گاهي گلبول‌‌هاي قرمز خون خرد مي‌شوند و اين باعث مي‌شود نوزاد پس از مدتي مثلا چند هفته کم‌ خون شود. گاهي ناسازگاري خون مادر و نوزاد (مادر با گروه خوني o، نوزاد با گروه خوني a يا b که به آن ناسازگاري abo گفته مي‌شود) يا ناسازگاري Rh (Rh منفي مادر و Rh مثبت نوزاد) يا وجود گروه‌هاي خون فرعي (اختلاف بين گروه خوني مادر و نوزاد که شيوع کمتري دارد) همچنين فاويسم که در کشور ما شايع است مي‌تواند باعث بروز زردي شود. تمامي اين مسايل مي‌توانند سبب بروز کم‌خوني در آينده شوند. به همين علت پزشک بايد کاملا هوشيار بوده و کم‌خوني را زير نظر بگيرد. همچنين در اثر شرايط ممکن است زردي به سرعت بالا برود و به همين جهت مراجعه سريع بسيار اهميت پيدا مي‌کند.

گاهي اوقات زردي به دليل خوب شير نخوردن نوزاد پيش مي‌آيد. اين خوب شير نخوردن مي‌تواند به دليل آموزش نديدن صحيح و کامل مادر باشد. در اين شرايط مادر پستان را خوب در دهان نوزاد نمي‌گذارد و نوزاد هم خوب شير نمي‌خورد. اين حالت خود در نهايت مي‌تواند سبب بروز زردي و ديگر مشکلات شود.

زردي را چگونه مي‌توان تشخيص داد؟

زردي تنها يک علامت دارد و آن زرد شدن سفيدي چشم، بدن و مخاط‌ها است و بايد نسبت به آن کمي حساس بود. گاهي والدين و حتي پزشکان و پرستاران نيز در ارزيابي زردي دچار اشکال مي‌شوند. البته راهنمايي‌هايي وجود دارد. مثلا اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردي باشد و سينه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد يعني عدد زردي بالا نيست اما هرچه زردي پايين‌تر بيايد حاکي از آن است که ميزان زردي در حال افزايش است و هرچه به پاها برسد يعني عدد زردي بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.

در بسياري از موارد ارزيابي چشمي کافي نبوده و پزشکان با دادن آزمايش خون مقدار زردي و نوع زردي را تعيين مي‌کنند. زردي به 2 نوع تقسيم مي‌شود: زردي مستقيم و غيرمستقيم. آنچه اغلب در نوزادان اتفاق مي‌افتد زردي غيرمستقيم است که مي‌تواند به بافت مغزي خسارت بزند. زردي مستقيم چندان مشکل‌ساز نيست مگر اينکه نوزاد مبتلا به عفونت يا ناراحتي کبدي باشد.

البته هميشه زردي تنها علامت نيست. اگر در کنار زردي علايم ديگري مانند بي‌حالي يا شير خوب نخوردن يا بالا و پايين بودن درجه حرارت بدن وجود داشت احتمال خطر بالاتر است و مراجعه به پزشک بايد با سرعت بيشتري صورت بگيرد.

زردي ناراحتي حادي است که جاي نگراني دارد يا به سادگي برطرف مي‌شود؟

زردي به مقدار کمي براي نوزادان نه تنها مضر نيست بلکه مفيد هم هست. بنابراين نبايد در اين مورد نگراني وجود داشته باشد مگر اينکه زردي بيش از حد زود شروع بشود يا مقدار آن خيلي بالا برود. ممکن است در نوزادي، زردي به ماه دوم يا سوم بکشد و دوره بهبودي طولاني‌تر شود که اگر آزمايش انجام شود و نشان دهد که نوزاد مشکلات مربوطه را ندارد دليلي بر ناراحتي نيست مشروط به اينکه آزمايش‌هاي لازم صورت گرفته باشد.

در اکثر نوزاداني که دچار زردي مي‌شوند حتي آن دسته که زردي آنها از مرحله فيزيولوژيک مي‌گذرد و اعداد زردي در آنها بالاست، بيماري نگران‌کننده نيست. هر چند لازم است با پزشک مشورت شود. اگر عدد خيلي بالا نباشد و نوزاد چند روز از عمرش گذشته باشد ولي سالم باشد به مادر و پدر توصيه مي‌شود درمان به جاي بيمارستان در منزل و زير دستگاه فوتوتراپي صورت پذيرد.

در صورتي که زردي درمان نشود چه عوارضي خواهد داشت؟

اگر شدت زردي بالا باشد و عدد آن به سرعت افزايش يابد و والدين نوزاد را سريع به پزشک ارجاع ندهند ممکن است زردي سبب بروز مشکلات مغزي در نوزاد شود. زردي مي‌تواند در برخي مناطق مغز نفوذ کرده و انواع مشکلات مغزي، فلج مغزي يا ديگر مشکلات را پيش آورد. زردي در عين حال که مشکل شايعي است و براي تعداد زيادي از نوزادان رخ مي‌دهد و اگر به موقع درمان شود مشکلي ايجاد نمي‌کند، چنانچه به موقع درمان نشود، مي‌تواند در درصد پاييني مشکل‌ساز شود.

زردي چه موقع غيرطبيعي تلقي مي‌شود؟

اگر زردي در نوزاداني که رسيده هستند سير طبيعي خود را طي کند در روز پنجم يا ششم ناراحتي برطرف مي‌شود. منتها در نوزاداني که نارس هستند اين زردي ممکن است ديرتر ظاهر شده و بهبود ديرتر حاصل شود. به عبارت ديگر زردي ممکن است در کودکان نارس به جاي 5 روز از 10 روز تا 2 هفته طول بکشد تا برطرف شود. در نوزادان رسيده ممکن است عدد زردي به 12 برسد و باز هم موردي طبيعي باشد اما در کودکان نارس اگر اين عدد به 14 برسد طبيعي خوانده مي‌شود. چه در نوزادان نارس چه رسيده اگر زردي خيلي زود ظاهر شود يعني به جاي روز اول و دوم از همان ساعات نخستين بعد از تولد خود را نشان دهد يا دير از بين برود يا اعداد بالا برود مدت آن طولاني شود، فيزيولوژيک يا طبيعي خوانده نمي‌شود.

در چه شرايطي به تعويض خون نياز است؟

مقدار زردي و شدتي که در آن نياز به تعويض خون پيدا مي‌شود با توجه به سن بچه و نارس يا رسيده بودن او مختلف است. اگر زردي به اعداد 20، 25 يا 30 برسد اين نوزادان در معرض احتمال تعويض خون قرار مي‌گيرند و در بيمارستان بستري مي‌شوند. حتي اگر اين عدد از يک حد خاصي بالا رفت يا سرعت افزايش زردي خيلي سريع بود يا زمينه بيماري در نوزاد وجود داشت نياز به تعويض خون پيش مي آيد. اگر بچه سالم باشد اعداد بالاي زردي را مي‌تواند تحمل کند و مشکلي براي او به وجود نمي‌آيد، اما اگر نوزاد دچار عفونت باشد، نارس باشد يا تعادل اسيد و باز خون او به هم خورده باشد يا اکسيژن خون در او ناکافي باشد و... نياز به تعويض خون پيش مي‌آيد. به هر حال در شرايطي که نوزاد بيمار است بايد سريع‌تر با زردي او برخورد کرد.

زردي را در خانه هم مي‌شود درمان کرد؟

اگر عدد زردي خيلي بالا نباشد و نوزاد چند روزه سالم باشد والدين مي‌توانند درمان را در خانه زير دستگاه فوتوتراپي انجام دهند. تاکيد مي‌کنم دستگاه فوتوتراپي، نه هر لامپي. دستگاه فوتوتراپي لامپ مخصوص و ويژگي‌هاي مخصوصي دارد که بايد آن را از مکان‌هاي معتبر و مطمئن تهيه کرد. اين دستگاه‌ها بايد استاندارد بوده و لامپ‌هاي آن به موقع تعويض شود. کارکرد بيش از 2 هزار ساعت اين لامپ‌ها در کاهش زردي نقش نخواهد داشت. توجه به فاصله اين لامپ‌ها از بدن نوزاد و اينکه لامپ محافظ داشته باشد ضروري است تا در صورتي که شکسته شد، پوست نوزاد را دچار سوختگي يا ديگر عوارض نکند. در اين شرايط به توصيه پزشک آزمايش خون نوزاد در فواصل مختلف تکرار مي‌شود تا ميزان زردي تعيين شود. اگر حال نوزاد مناسب نباشد يا عدد زردي بالا باشد بهتر است درمان در بيمارستان انجام پذيرد.

آيا دادن آب قند به نوزاد براي رفع زردي، درست است؟

نه! يک اشتباهي که گاهي پزشکان مي‌کنند اين است که به مادران توصيه مي‌کنند به نوزادشان آب قند يا سرم قندي بدهند. اين کار بسيار مضر است و آب قند مي‌تواند سبب بالا بردن ميزان زردي شود. دادن هرچيز غير از شير مادر به نوزاد هيچ کمکي به رفع زردي نکرده و حتي مي‌تواند مضر باشد. هر چه نوزاد شير بيشتري بخورد زردي او سريع‌تر برطرف مي‌شود.


منبع : دکتر عليرضا مرندي